Της Stefania Tudorache | APIDI, Πορτογαλία
Οι γυναίκες πρόσφυγες στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν ένα «διπλό μειονέκτημα» στην αγορά εργασίας, συνδυάζοντας τις προκλήσεις του εκτοπισμού με τις βαθιά ριζωμένες ανισότητες λόγω φύλου. Μία μελέτη έδειξε ότι μόλις το 13% των γυναικών προσφύγων που έφτασαν πρόσφατα στη Γερμανία εργάζονταν το 2017 – ένα εντυπωσιακό χάσμα σε σύγκριση με το 74% των γυναικών Γερμανίδων. Η υπέρβαση αυτού του χάσματος είναι ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για τις ίδιες τις γυναίκες, αλλά και για τις οικονομίες που αντιμετωπίζουν ελλείψεις εργατικού δυναμικού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει το ζήτημα αυτό σε προτεραιότητα: το Σχέδιο Δράσης για την Ένταξη και την Ενσωμάτωση 2021–2027 καλεί τα κράτη μέλη να αντιμετωπίζουν τις ανάγκες των γυναικών (ιδίως όσων έχουν παιδιά) «ως ζήτημα προτεραιότητας» κατά το σχεδιασμό πολιτικών για την πρόσβαση στην εκπαίδευση, τη φροντίδα παιδιών και την αγορά εργασίας. Τα ευρωπαϊκά ταμεία, όπως το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (AMIF) και προγράμματα όπως το Erasmus+, υποστηρίζουν δράσεις κατάρτισης, μαθήματα γλώσσας και προγράμματα καθοδήγησης για γυναίκες πρόσφυγες.
Πολιτικές και χρηματοδότηση στην πράξη
Η στρατηγική ένταξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δίνει έμφαση στο ότι «η υποστήριξη της επιχειρηματικότητας, συμπεριλαμβανομένης της πρόσβασης σε υφιστάμενα μικροπιστωτικά σχήματα, αποτελεί ουσιαστικό δίαυλο» για να συμβάλουν οι υπήκοοι τρίτων χωρών στις οικονομίες των κρατών μελών. Στην πράξη, αυτό μεταφράζεται σε έργα που προσφέρουν εξειδικευμένη κατάρτιση. Για παράδειγμα, το έργο “Empowering refugee women for success in hospitality careers”, χρηματοδοτούμενο από το Erasmus+, παρέχει μαθήματα επαγγελματικής ορολογίας και κατάρτιση για γυναίκες πρόσφυγες με μειωμένα προσόντα που στοχεύουν σε καριέρα στον τουρισμό και την εστίαση, καταρρίπτοντας εμπόδια για την ένταξη τους στον τομέα αυτό. Παράλληλα, οι οδηγίες της ΕΕ για τους εκτοπισμένους τονίζουν την ανάγκη τα κράτη μέλη να «ανταποκρίνονται στις ανάγκες των γυναικών με παιδιά» ώστε να διευκολύνεται η πρόσβασή τους σε ευκαιρίες απασχόλησης. Πρόσφατες προσκλήσεις του AMIF στοχεύουν ειδικά έργα για γυναίκες μετανάστριες, που υποστηρίζουν συμβουλευτική απασχόλησης, εκπαίδευση, αναβάθμιση δεξιοτήτων και καθοδήγηση.
Παραδείγματα επιτυχημένων προγραμμάτων
Μια σειρά από ευρωπαϊκά έργα αποδεικνύουν ότι η κατάρτιση και η υποστήριξη μπορούν να αλλάξουν πραγματικά τις ζωές των γυναικών. Στην Ελλάδα, το έργο RIDE (χρηματοδοτούμενο από το AMIF) πρόσφερε διαδικτυακή και δια ζώσης εκπαίδευση για γυναίκες πρόσφυγες και μετανάστριες στον τομέα της υποστήριξης και εικονικής βοήθειας. Το έργο αντιμετώπισε εμπόδια όπως η γλωσσική δυσκολία και η φροντίδα παιδιών, προσφέροντας ευέλικτο ωράριο και ασφαλές μαθησιακό περιβάλλον. Στην Ιταλία, τη Λιθουανία και πέντε ακόμη χώρες, το έργο PITCH δημιούργησε «οδικούς χάρτες ένταξης» ευαίσθητους στο φύλο, που συνδύαζαν μαθήματα γλώσσας, αναβάθμιση δεξιοτήτων και κοινωνικές δραστηριότητες, προσαρμοσμένες στις ανάγκες κάθε γυναίκας. Μόνο στη Λιθουανία, 27 γυναίκες απέκτησαν γλωσσικές δεξιότητες επιπέδου A1–B1 και 3 εξασφάλισαν νέα εργασία μέσω της πιλοτικής εκπαίδευσης του έργου.
Επίμονα εμπόδια και πρακτικές λύσεις
Παρά την πρόοδο, παραμένουν σημαντικά εμπόδια. Οι γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές εξακολουθούν να καθυστερούν την ένταξη, καθιστώντας απαραίτητα τα προσβάσιμα μαθήματα γλώσσας. Οι υποχρεώσεις φροντίδας παιδιών είναι επίσης βασικό εμπόδιο — πολλές μητέρες δεν μπορούν να παρακολουθήσουν εκπαίδευση χωρίς παροχή παιδικής φροντίδας. Οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής υπογραμμίζουν ότι η σύνδεση της προσχολικής εκπαίδευσης με την πρόσβαση στην απασχόληση βοηθά τις μητέρες να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Η αναγνώριση προσόντων είναι ακόμη ένα κρίσιμο ζήτημα: πολλές γυναίκες πρόσφυγες διαθέτουν επαγγελματική εμπειρία στις χώρες τους (π.χ. ως δασκάλες ή νοσηλεύτριες), αλλά δυσκολεύονται να αναγνωριστούν οι τίτλοι τους στην ΕΕ. Πρακτικές λύσεις περιλαμβάνουν την παροχή εναλλακτικών αξιολογήσεων δεξιοτήτων και προγραμμάτων «γεφύρωσης». Σχετικά συστήματα, όπως το ENIC/NARIC, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επικύρωση πτυχίων ακόμη και χωρίς πλήρη τεκμηρίωση.
Η διάκριση και η έλλειψη δικτύων είναι επίσης εμπόδια. Η στοχευμένη καθοδήγηση (π.χ. σύνδεση γυναικών προσφύγων με τοπικές επαγγελματίες) και οι εκδηλώσεις δικτύωσης συμβάλλουν στην άρση της απομόνωσης. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι οι γυναίκες πρόσφυγες «συχνά δεν μπορούν να συμμετάσχουν σε επαγγελματικά δίκτυα λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων», γι’ αυτό απαιτούνται εξατομικευμένες δράσεις και μικροεπιχορηγήσεις για να μην μένουν πίσω.
Κοινή ευθύνη
Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν ρόλο να παίξουν. Οι κυβερνήσεις πρέπει να συνεχίσουν να χρηματοδοτούν πολιτικές ένταξης με έμφαση στο φύλο: υποστήριξη για παιδική φροντίδα και ευέλικτα προγράμματα κατάρτισης, παράλληλα με επαγγελματικά μαθήματα. Οι εθνικές πολιτικές μπορούν να ενθαρρύνουν την αναγνώριση ξένων τίτλων με απλούστερες διαδικασίες. Οι εργοδότες μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις μαθητείας ή πρακτικής και να παρέχουν υποστήριξη στη γλωσσική εκπαίδευση στο χώρο εργασίας.
Οι Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις μπορούν επίσης να καθοδηγούν γυναίκες πρόσφυγες: μια κοινή πρωτοβουλία της Tent Partnership και άλλων οργανισμών έχει ήδη εξασφαλίσει δεσμεύσεις μεγάλων εταιρειών για καθοδήγηση σε σύνταξη βιογραφικού και προετοιμασία συνεντεύξεων. Οι ΜΚΟ και οι φορείς εκπαίδευσης μπορούν να υιοθετήσουν τις καλές πρακτικές έργων όπως τα RIDE και PITCH, παρέχοντας ασφαλή μαθησιακά περιβάλλοντα, πολιτισμική διαμεσολάβηση και εξατομικευμένα πλάνα υποστήριξης. Οι δήμοι και οι κοινωνικές υπηρεσίες μπορούν να ενισχύσουν την ενημέρωση, διασφαλίζοντας ότι οι γυναίκες πρόσφυγες λαμβάνουν πληροφορίες για τα εργασιακά τους δικαιώματα στις δικές τους γλώσσες. Τέλος, οι τοπικές κοινότητες μπορούν να αναδεικνύουν ιστορίες επιτυχίας γυναικών προσφύγων, ώστε να εμπνεύσουν και να καταρρίψουν στερεότυπα.
Κάλεσμα για δράση
Η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών προσφύγων αποτελεί τόσο ηθική υποχρέωση όσο και πρακτικό όφελος για την Ευρώπη. Με την υποστήριξη της ΕΕ, μέσω ταμείων όπως το AMIF και προγραμμάτων όπως το Erasmus+, ελπιδοφόρες πρωτοβουλίες ήδη βοηθούν τις γυναίκες να ξεπεράσουν τα εμπόδια ένταξης. Το έργο EmpowerHer δείχνει πώς αυτό μπορεί να γίνει πράξη: συνδυάζοντας εξειδικευμένη κατάρτιση, καινοτόμα ψηφιακά εργαλεία, ανάπτυξη ικανοτήτων εκπαιδευτών ενηλίκων και ισχυρές συνεργασίες με φορείς. Δημιουργεί σαφείς και προσβάσιμες διαδρομές προς την απασχόληση και την αυτοαπασχόληση. Η επέκταση τέτοιων προσεγγίσεων – όπως τα μαθήματα γλώσσας προσαρμοσμένα σε συγκεκριμένα επαγγέλματα, οι ενότητες κατάρτισης που αναγνωρίζουν προϋπάρχουσες δεξιότητες, τα προγράμματα καθοδήγησης και υποστήριξης παιδιών, καθώς και οι συνδέσεις με τοπικούς εργοδότες- θα επιτρέψει σε ακόμη περισσότερες γυναίκες πρόσφυγες να βρουν ουσιαστική εργασία ή να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση. Οι φορείς σε όλη την Ευρώπη καλούνται να δράσουν τώρα: να επενδύσουν σε αποδεδειγμένες πρακτικές, να ανοίξουν τις πόρτες σε ευκαιρίες εργασίας και να αναγνωρίσουν το ανεκμετάλλευτο δυναμικό που φέρνουν οι γυναίκες πρόσφυγες. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο τιμούμε τις αξίες μας, αλλά ενισχύουμε τις τοπικές οικονομίες και κοινότητες — μετατρέποντας τη δυνατότητα σε πραγματική, κοινή ευημερία.
Αναφορές:
European Commission. (2020). Action Plan on Integration and Inclusion 2021–2027. Publications Office of the European Union .
European Commission. (2022). Communication from the Commission: Guidance on access to the labour market, vocational education and training, and adult learning of people fleeing Russia’s war of aggression against Ukraine. Brussels.
European Commission. (2024). Progress tracker: Action Plan on Integration and Inclusion 2021–2027. Brussels.
EmpowerHer. (s.f.). An inclusive future begins with empowered migrant women.
International Organisation for Migration (IOM). (2023). Promoting Inclusion Through Cultural Integration and Heritage (PITCH) project evaluation. Vilnius: IOM Lithuania .
SolidarityNow. (2022). Refugee Integration through Digital Entrepreneurship (RIDE) project results. Athens.
Tent Partnership for Refugees. (2022). Mentoring refugee women in Europe: Corporate commitments. New York.
WEIP Consortium. (2023). Women’s Empowerment, Integration and Participation (WEIP) project outcomes. EU AMIF Programme .
WINGS Project. (2024). Rise Up: Career Development for Migrant Women. Erasmus+ Strategic Partnership .